Rosyjskie władze, a za nimi działacze propagandowi, często mówią o korzyściach płynących z sankcji. Według nich mają one być silnym bodźcem dla gospodarki i spowodować wzrost importu. Jednak doświadczenie Iranu, który od ponad 40 lat jest objęty sankcjami, pokazuje, że zewnętrzne ograniczenia tylko hamują rozwój.
Państwo Islamskie, w dużej mierze z powodu swojej zewnętrznej izolacji, nadal jest biednym krajem, w którym względny porządek opiera się na ideologii religijnej. Tylko zaradność i sprzedaż ropy sprawiły, że Iran nie popadł w całkowitą nędzę, tak jak Wenezuela.
Za co karany jest Iran?
Pierwszy zestaw sankcji przeciwko temu krajowi został nałożony 43 lata temu. 1 kwietnia 1979 roku Iran został ogłoszony republiką islamską – władza przeszła w ręce przywódców religijnych, a państwo stało się klerykalne. W praktyce oznaczało to, że choć cała infrastruktura – prezydentura, rząd, parlament – pozostała na swoim miejscu, to władza absolutna została skupiona w rękach Wielkiego Ajatollaha.
Religie od razu zaczęły narzucać własne porządki, pozbywając się “korumpujących” wpływów Zachodu. Reakcje zagranicy na te wydarzenia były początkowo dość powolne. Wszystko zmieniło się, gdy radykalny ruch kierowany przez Muzułmańską Organizację Studentów zajął ambasadę USA w Teheranie przy pełnym współudziale władz.
Strona amerykańska zareagowała ostro. Przeprowadzono specjalną operację, by uwolnić dyplomatów, ale zakończyła się ona kompletnym fiaskiem. Waszyngton zamroził irańskie aktywa w bankach, nałożył embargo handlowe i wstrzymał zakupy ropy. Sankcje zostały częściowo zniesione dopiero w 1981 roku, po uwolnieniu zakładników.
Rozejm nie trwał jednak długo. W 1983 roku, po tym jak Iran zaczął aktywnie wspierać organizacje terrorystyczne, sankcje zostały przywrócone. W 2003 roku stosunki między Iranem a Zachodem uległy kolejnemu pogorszeniu. Obawy były spowodowane chęcią zbudowania przez Iran broni jądrowej. Zostały nałożone nowe ograniczenia. Nie sposób wymienić ich wszystkich – do niedawna kraj ten był liderem pod względem nałożonych na niego sankcji, ale teraz stracił prowadzenie na rzecz Rosji. Tamara Eidelman mówi:
Iran z powodzeniem przygotowuje bombę atomową, a jednocześnie wspiera ogromną liczbę organizacji terrorystycznych. To właśnie połączenie tych dwóch rzeczy powoduje strach w społeczności międzynarodowej… Listy sankcji przeciwko Iranowi nie da się przeczytać – jest nieskończona.
Jeśli jesteś zainteresowany pełną listą, możesz się z nią zapoznać tutaj.
Ostatni blok amerykańskich sankcji, nałożony w 2018 roku, był najsurowszy od 43 lat. Niemalże jakiekolwiek kontakty z Iranem zostały zakazane zarówno dla obywateli, jak i dla amerykańskich firm. Obejmowało to transfer dolarów w gotówce, dług rządowy i transakcje banku centralnego, eksport z kraju energii, samochodów i dywanów (tradycyjnie ważnej dla kraju gałęzi przemysłu).
40 lat sankcji: Co się dzieje z gospodarką Iranu?
Podczas gdy dla władz rosyjskich podstawowym modelem jest “oblężona twierdza”, którą Zachód chce zniszczyć, Iran wybrał nieco inne podejście.
Ideologia Iranu jest oparta na religijnej doktrynie muzułmańskiej. Jednak radykalni muzułmanie stosują podobne metody jak ci w Rosji. Jest to ograniczanie wolności obywatelskich, eliminowanie niezależnych środków masowego przekazu oraz izolowanie się od świata zewnętrznego. Sieci społecznościowe są w tym kraju zakazane. Konsekwencją tego jest wysoki poziom korupcji i brak poszanowania dla swobód obywatelskich.
Według “Happiness Index” (wskaźnik szczęścia ludności, badania prowadzone są przez Instytut Ziemi i Centrum Zrównoważonego Rozwoju, działający na Uniwersytecie Columbia pod egidą ONZ) – Iran znalazł się na 110. miejscu na 142 możliwe (Rosja była wyżej o 30 pozycji – na 80. miejscu).
Ludzie są zmęczeni sankcjami, trudnościami, wysokimi cenami, brakiem pracy i perspektyw. Irańczycy od czasu do czasu przechodzą od niemego niezadowolenia do aktywnych protestów. Podczas szeroko zakrojonych protestów w latach 2017-2018 głównym hasłem było “muzułamnie powinni wrócić do meczetów”.
Mają oni wiele powodów, by nie tolerować rządu. Jak wynika z danych MFW, zaraz po nałożeniu sankcji, w latach 1980-1982, PKB Iranu spadło o prawie 30%. Średnia roczna inflacja w tym samym okresie wynosiła około 20%.
Jeśli spojrzysz tylko na dwa wykresy – PKB i inflację – możesz wywnioskować pewien wzór. Gospodarka Iranu rosła, gdy sankcje były łagodzone, a spadała, gdy były zaostrzane. Ostatnie odbicie gospodarcze nastąpiło w 2016 i 2017 roku, kiedy Barack Obama złagodził presję. W tym okresie gospodarka wzrosła odpowiednio o 13,4% i 3,8%. Z drugiej strony, inflacja ostatecznie spadła do wartości jednocyfrowych 9,1% i 9,6%. Po dojściu do władzy Donalda Trumpa i zaostrzeniu restrykcji sytuacja się pogorszyła. PKB spadło o 6% i 6,8% w 2018 i 2019 roku. Ceny wzrosły odpowiednio o 30,2% i 34,6%.
Sankcje hamują, choć nie blokują całkowicie, napływ niezbędnych towarów, w tym produktów zaawansowanych technologicznie, które są potrzebne do rozwoju produkcji. Pozbawiają też gospodarkę środków, które kraj może uzyskać ze sprzedaży swoich produktów. Dla Iranu, podobnie jak dla Rosji, są to przede wszystkim ropa i gaz.
Według OPEC, dochody Iranu z eksportu węglowodorów spadły o 80% w latach 2017-2020. W tym samym czasie import towarów zmniejszył się o 65%.
Jak ludzie przeżywają taką sytuację?
Nie można powiedzieć, że gospodarka Iranu jest katastrofą, tak jak to było w Wenezueli. Krajowi udało się przystosować do życia i zapewnić sobie byt. Nikolai Kozhanov, irański politolog i ekspert ds. edukacji mówi:
W irańskiej gospodarce zaszły pewne zmiany strukturalne. Wzrosły podatki, nastąpiła pewna dywersyfikacja przemysłu. Ale ta dywersyfikacja była w dużej mierze wymuszona. A po drugie, opierał się na technologiach ersatz. Dostęp Iranu do nowoczesnych technologii jest bardzo ograniczony, w związku z czym do kraju sprowadza się sprzęt i urządzenia niskiej jakości, i to nielegalnie, obchodząc sankcje.
Jak żyją teraz zwykli ludzie w Iranie? Portal forklog.com rozmawiał z mieszkanką dużego przemysłowego miasta, która wyszła za mąż za Irańczyka, przeprowadziła się do ojczyzny swojego męża i teraz pracuje jako tłumaczka z języka irańskiego na rosyjski. Svetlana udzieliła wywiadu pod warunkiem zachowania anonimowości – według niej komentarze na temat kraju są monitorowane przez lokalne służby wywiadowcze. Kobieta powiedziała:
Istnieje wyraźny wzór – gdy tylko nadchodzi nowa faza napięcia, po pewnym czasie na ulicach pojawia się więcej żebraków. Ludzie żebrzą o chleb i lekarstwa. Zrozumiałe jest, dlaczego tak się dzieje: ceny szybują w górę, a płace nie nadążają za nimi. Miałam taki przypadek, że poszłam do sklepu i kupiłam tuzin jajek za 36 000 riali (około 0,85 dolara według dzisiejszego kursu). Następnego dnia w tym samym sklepie jajka kosztowały 56 000 riali (ok. 1,32 dolara). Oczywiście, nikt nie podniósł ludziom pensji półtora raza w ciągu jednego dnia.
Średnia pensja w tym kraju wynosi 150 dolarów. Ale ponieważ to mężczyźni przeważnie pracują, a rodziny są bardzo liczne, te pieniądze ledwo wystarczają na zakup artykułów spożywczych. Ceny nie należą do kategorii niskich. Litr mleka kosztuje około 1 dolara, tuzin jajek około 1,5 dolara, a kilogram bananów około 1,5 dolara.
Iran przystosował się do życia w oderwaniu od reszty świata i nauczył się produkować wiele towarów, ale bogaci Irańczycy wolą kupować wszystko z importu. W Teheranie i innych dużych miastach z łatwością można znaleźć wszystkie “zakazane towary”. Svetlana mówi:
Dla zwykłych ludzi sankcje oznaczają jedno: wszystko drożeje, a płace prawie się nie zmieniają. I musisz zrobić z tego to, co najlepsze, by wyżywić rodzinę.
Kraj jest odłączony od międzynarodowego systemu przelewów SWIFT, a karty Visa i Mastercard nie działają. Ale Irańczycy też się do tego przystosowali.
Iran zalegalizował wydobywanie kryptowalut. Według ośrodka analitycznego podległego prezydentowi Iranu, robi się to, by uzupełnić budżet i obejść sankcje. Górnicy płacą podatki i tworzą miejsca pracy. Ale kryptowaluty są używane głównie przez młodych ludzi.
W przypadku przelewów międzynarodowych starsi ludzie korzystają z systemu hawala, wymyślonego ponad tysiąc lat temu przez irańskich kupców. Opiera się on na absolutnym zaufaniu między stronami transakcji. Kiedy ktoś potrzebuje wysłać pieniądze za granicę, idzie do punktu hawala, daje pośrednikowi pieniądze i podaje hasło. Dzięki temu hasłu adresat za granicą otrzymuje środki w tym samym punkcie hawala. Punkty hawala są w wielu krajach na całym świecie. Między sobą brokerzy sami rozwiązują kwestie związane z transferem waluty. Mogą wykorzystać do tego celu stewardów lub pilotów irańskich samolotów i kryptowalutę.
W systemie totalitarnym kwestia swobód obywatelskich jest przez władze stawiana na jednym z ostatnich miejsc. Protesty są brutalnie tłumione, a opozycja miażdżona. Svetlana opowiada:
Podczas innych zamieszek, gdy ludzie wyszli na ulice z powodu rosnących cen benzyny, trzech mężczyzn podpaliło kosz na śmieci. Zdając sobie sprawę z tego, co ich czeka, awanturnicy uciekli do Turcji. Zostali przymusowo odesłani do kraju, osądzeni i powieszeni.
W grudniu 2020 roku irańskie władze powiesiły opozycyjnego dziennikarza, który został oskarżony o używanie aplikacji Telegram do “podżegania do niezgody”. Jego kanał rozpowszechniał nagrania z protestów i publikował demaskatorskie wpisy na temat irańskich urzędników. Kobieta dodaje:
W kraju nie ma prawa, które chroniłoby kobiety. Przemoc domowa jest właściwie dozwolona, chociaż jest ‘potępiana’ przez władze.
Potwierdzają to eksperci ONZ. W Iranie kobiety i dziewczęta są traktowane jak obywatele drugiej kategorii. Według Javaida Rehmana, specjalnego sprawozdawcy ds. praw człowieka w Iranie, jednym z najbardziej dotkliwych naruszeń ich praw jest wczesne małżeństwo.
Podobnie jak w Rosji, w Iranie surowość praw jest rekompensowana przez brak ich egzekwowania. W kraju obowiązuje prawo zakazu spożywania alkoholu, ale młodzi ludzie urządzają imprezy z alkoholem. Wszystkie portale społecznościowe są w tym kraju zablokowane, ale nawet prezydent ma swoje oficjalne konto. Svetlana podsumowała:
Wielu ludzi chce podróżować, zdobywać pieniądze, mieć perspektywy. Ale nic się nie dzieje. Jesteśmy zamrożeni w miejscu
Wyjaśnienie
Wszystkie informacje zawarte na naszej stronie internetowej są publikowane w dobrej wierze i wyłącznie w ogólnych celach informacyjnych. Wszelkie działania podejmowane przez czytelnika w związku z informacjami znajdującymi się na naszej stronie internetowej odbywają się wyłącznie na jego własne ryzyko.
